Slavernij, misleiding, plagiaat en een vreemde vogel..

..en dat alles in één boek uit 1925.

Op zolder, bij de Verkade albums en het Grunneger plakploatjesbouk lag ook een plaatjesboek van een firma die het de mensen wel heel gemakkelijk maakte. De plaatjes staan er namelijk al in afgedrukt. Een mooi boek. De illustraties zijn soms wat naïef maar ook weer mooi in hun eenvoud. Van sommige dieren betwijfelde ik echter het bestaan, maar daarover later.

Het boek is destijds op de markt gebracht door de "N.V. Koek- en Beschuitfabriek v/h G.Hille & Zoon Zaandam" en is geschreven door de in 1858 geboren Cornelis Johannes Kieviet (want de plaatjes worden namelijk behandeld in verhaalvorm). Kieviet heeft menig jeugdboek geschreven en was daar ook zeer succesvol mee, maar zijn grootste wapenfeit was wel zijn creatie Dik Trom.
Het verhaal in dit plaatjesboek gaat over een Twents gezin dat een telegram uit Parijs ontvangt van oom en globetrotter Theo. Oom Theo was onderweg naar het vaderland met een "pikzwarte neger". Dit schijnt rond 1925 een aanvaardbare verbindende factor geweest te zijn met het op handen zijnde bezoek aan de Amsterdamsche Dierentuin Artis.

Slavernij:
Op pagina 4 van het boek valt de schrijver door de mand. Óf Kieviet weet niet dat slavernij niet meer bestaat, of hij is een absolute voorstander van de herinvoering van de slavernij die in Nederland werd afgeschaft in 1863 (Suriname en de Nederlandse Antillen). Kieviet was ten tijde van deze afschaffing dus vijf jaren jong, toch had hij heimwee naar die tijd en is hem ongetwijfeld in zijn jeugd ooit eens over die goeie ouwe tijd verteld. Wat hij de Nederlandse jeugd in dit boek voorschoteld is pure slavernij, danwel een verheerlijking van een fout systeem.
"Is het Uw knecht, Oom?" vroeg Anna, die nog niet goed dicht bij den negerjongen durfde te komen.
"Mijn knecht? Neen nichtje-lief, Aboe Do is mijn eigendom. Ik heb hem eerlijk gekocht en betaald, niet waar Aboe Do?
"Ja, ja, Meester is goed. Hij koopte armen Aboe Do van slechten man. Meester is goed. Aboe Do zoo dankbaar."
Toch zit het Kieviet schijnbaar niet helemaal lekker dat hij oom Theo tot eigenaar van een neger heeft gemaakt. Hij besteedt vervolgens een volle pagina aan de legitimering van dit onrecht (pagina 5) en verzint een verhaal dat de koop van deze jongen onvermijdelijk maakt en eigenlijk zelfs een gunst.

Misleiding en plagiaat: 
Het blootleggen van de misleiding, en het daaruit voortvloeiende plagiaat, was de uitkomst van een kleine zoektocht op het internet naar een voor mij onbekende dierennaam. Dit dier, de baribal, is zoals het bijschrift van het plaatje vermeld een zwarte beer.

Van een baribal had ik echter nog nooit gehoord en dus was een zoektocht op het internet een logisch gevolg. Zou de Koek- en Beschuitfabrikant geweten hebben dat de artistieke ontwerper van de firma "Belderbos & Coesel" uit Amsterdam de boel bedonderde? Want het voorwoord vermeldt dat: ".... deze persoon maanden achtereen werkte in de Amsterdamsche Artis en ons lezers op voorbeeldige wijze een oorspronkelijk beeld van de dieren geeft die daar zijn ondergebracht."
Ik weet niet precies of een baribal daadwerkelijk in Artis rondliep maar toen ik de google-treffers bekeek op het zoekwoord "baribal" viel mij direct een pentekening op die verdacht veel leek op de plaatjesalbumbeer van de koekjesbakker en begon ik ook te twijfelen aan de aanwezigheid van deze beer in Artis.

Het is ongetwijfeld dezelfde beer, hij lijkt alleen in een ander bos te lopen. Ik wilde eens uitvogelen of er destijds überhaupt een baribal te zien was in Artis. Ik ben vervolgens op jacht gegaan naar de inventarislijst van Artis ten tijde van het boek maar dat was iets teveel gevraagd.

Als je vervolgens de zwart-wit afbeelding uitvergroot zie je het signatuur van de echte kunstenaar: Gustav Mützel . Gustav's tekeningen zijn subliem en wie er aan begint om zijn tekeningen te bekijken (er staan er genoeg op het net) raakt niet uitgekeken. Ik mag de poging van de copiist, of vervalser zo u wilt, voor in zo'n album wel aardig noemen, maar het blijft in mijn ogen een belediging van het origineel.

Vreemde vogel:
Naast de baribal komen er in het boek nog meer dieren voor die ik onder de vermelde benaming niet ken, dat kan natuurlijk aan mij liggen maar het kan ook het gevolg zijn van klakkeloos kopiëren van buitenlandse benamingen of niet meer gangbare benamingen. Zo staan er een paradijsweduwe, een toko, een los, een Guineesch biggetje (later omgedoopt tot cavia), een hartebeest en een nevelpanter in.
Er staat echter ook een beestje in dat ik wel van naam kende maar niet met dit uiterlijk. Het is de kolebrie of vertaald naar het Nederlands: kolibri.

In mijn ogen is de illustrator uitermate fantasievol te werk gegaan en heeft daarbij de werkelijkheid uit ogen verloren, of is hij op zijn minst verkeerd voorgelicht. Niets van dat alles bleek waar, deze vogel vertoont wel degelijk gelijkenis met een ondersoort die in het Engels de "tufted necked humming-bird" heet. Merkwaardig hoe, een bij nader beschouwing, onbetrouwbaar boekje je op het spoor zet van een uitermate mooie creatie van Moeder Natuur. Ik moet wel toegeven dat de kleuren ietwat overtrokken zijn en dat deden meer kunstenaars.

En om iedereen mee te kunnen laten genieten zet ik hier het hele boek online in een hoge resolutie.
Veel leesplezier en gebruik het maar niet als voorleesboek voor de kleintjes, ze zullen die oom Theo toch niet begrijpen.

    

            

                                                  

            

            

             

             

          

    

(het is er helaas een beetje slordig uit gaan zien)